Modern Zamanların Kadim Tedavisi: Hacamat

Hacamat en az 3500 yıllık bir tedavi. Bilimadamlarının sürekli olarak yeni bir tedavi bulmak için yarıştığı ve ancak yeni tedavilerden medet umulan bir zamanda binlerce yıllık bir tedaviden bahsetmek mantıklı mı? Sadece bir kupa, bir pompa ve bir kesici aletle yapılan basit bir uygulamanın karşısında karmaşık teknolojik aletlerle çalışan Modern Tıp’ın olması biraz orantısız bir karşılaşma sayılmaz mı? Hacamatın etkili olduğunu gösteren araştırmaların sayısı arttıkça bu basit görünen uygulamanın hiç de hafife alınmaması gerektiği anlaşılıyor.

Hacamat nedir?

Hacamat, vücudun belirlenen noktasında bölgesel vakum oluşturarak kan dolaşımını arttıran ve yüzeysel çiziklerle kan alınan bir yöntemdir. Tanımda geçen “belirlenen bölge” dışında uygulama gayet basit. Ancak Geleneksel Tıp’taki her tedavi gibi hacamat da kişiye özgü bir planla uygulanır.

Hacamat, Araplara ait bir gelenek değil mi?

Hacamat, Arapça “Hicame” kelimesinden Türkçeleşmiş bir kelime. “Emmek” anlamına gelir. Vakum yapmak olarak da tanımlayabiliriz. Ancak Arapça’da “hacm” kelimesinden dolayı farklı etimolojik yorumlar da yapılmıştır. Hacm kelimesinden hareketle “yeniden eski haline/hacmine getirmek” olarak da yorumlayan çağdaş bilim adamları mevcut. Arapça’dan Türkçeleştirdiğimiz için hacamat hakkında pek bilgi sahibi olmayan kişiler bir Arap geleneği sanıyor olabilir. Ama biraz daha bekleyin.

Hacamat kelimesi için İngilizce’de “Cupping”, Almanca’da “Schröpfen”, Çince’de “Banguan”, Hintçe’de “Chupping”, Portekizce “Colocando”, Bengalce ” Raktamōkṣaka kācapraẏōga “, Rusça’da “Banok”, İbranice “Bankes”, İspanyolca’da bize vantuz kelimesini hatırlatan “Vantosa”, Malayca ise vakum kelimesini hatırlatan “Bekam” kelimesi kullanılıyor. Dünyadaki 3 milyar 160 milyon insan bu paragraftaki en az bir kelimeyi anlıyor. Dikkat ettiyseniz tüm diller kendine özgü bir kelimeyle ifade ediyor. Çünkü hacamat dünyanın her kültüründe rastlayabileceğiniz oldukça yaygın bir geleneksel yöntem.

İslam’da sahih hadis kaynaklarında Hz Muhammed (sav)’in hacamat uygulamasını kendisi için yaptırdığı bildiriliyor. Hz. Peygamber (sav) Miraç gecesinde karşılaştığı her melek grubunun ” “Ey Muhammed kan aldırmaya (hacamata) devam et ve ümmetine de bunu emret” dediğini buyurmuştur. Hz. Muhammed (sav)’in zamanın hekimleriyle hacamatı konuştuğu ve hekimlere bazı bilgiler verdiği İslam kaynaklarında yerini almıştır. Afrika’da yerel inanışların hacamat ile kan aldırmanın manevi etkilerini savunur. Yahudi dini metni olan Talmud’ta hacamata rastlamak mümkündür. Halen İbranice’de kullanılan “cesede hacamat yapmak kadar faydasız” deyimi kullanılır (Es vet helfn vi a toytn bankes).

Bundan yüzyıllar önce, dünya bugünkü gibi küresel değilken bilginin yayılmasının hiç de kolay olmadığını hatırlayın. Buna rağmen hacamat nasıl oluyor da hem bu kadar küresel ve aynı zamanda bu kadar yerel olabiliyor? Bunun üzerine henüz etraflı bir araştırma yapılmış değil. İlginç sonuçların çıkacağı kesin.

Hacamat Gerçekten o kadar yaşlı mı? Ama çok genç gösteriyor!

Üstelik kupaların şekilleri modern kupaların aynısı. Peki hacamat kupası hiyerogliflerinin bir tapınak girişinde ne işi var. Çünkü çok uzun yıllar boyunca hekimler aynı zamanda din adamları ve filozoftu. Hipokrat’a kadar tıp, felsefenin bir alt dalıydı. Dolayısıyla tedaviler tapınakta hekimler tarafından gerçekleştirilirdi. İşte hacamat bu sebepten Eski Mısır tapınaklarında uygulanıyordu.

Hacamat 3550 yıl nasıl sağ kalabildi?

Uygulaması oldukça basit, yan etkileri neredeyse hiç görülmeyen, çoğu etkisi kısa vadede görülebilen bir tedavi. Bu özellikleri hacamatın bunca zaman popüler kalmasını sağlamış olabilir. Düşünün, insanlık tarihinde özellikle tıp felsefesinden yoksun geçirdiğimiz son 150 yılda faydalı olduğu sanılan ne kadar çok tedavi terk edildi. Ama hacamat varlığını tüm zamanlar boyunca sürdürebilmiş bir tedavi. Yani hacamat zamanın zorlu sınavından geçmiş, rüştünü bu yönüyle ispat etmiş bir tedavidir.

Vücuttaki etkisinin mekanizması nedir? Nasıl oluyor da etkili oluyor?

Modern Tıp’ın önemli bir özelliği vücut sistemlerinde olduğu gibi tedavilerde de “nasıl” sorusuna cevap vermesini beklemesidir. Geleneksel Tıp, bu sorudan önce “neden” sorusuna cevap verme eğilimindedir. Modern zamanlarda yaşıyoruz. Dolayısıyla hacamat da bu sorulara muhatap olmalıdır. Yapılan bilimsel araştırmalarda etki mekanizması henüz çözülememiş olsa da bazı teoriler geliştirilmiştir. Bu teorilerin sayısı oldukça fazla ancak öne çıkan bazılarına değinmekle yetinelim: Kan detoksu, pozitif enerjinin (çi) yeniden dağılımı, bağışıklık sistemi aktivasyonu, masaj terapisi, ağrı-geçit teorisi, Kas Rahatlatma Teorisi, Diffüz Zararlı İnhibitör Kontrolü (DNICs) ve daha az kabul gören psiko-somatik ve iltihap önleme teorisi.

Bir Akupresür ve Akupunktur vakası olarak biyolojik seviyede NIH Concensus Development Panel’de tartışılmış. Schulte[i], hacamatın Enkefalin salgısına sebep olması ve nörotransmitleri serbest bırakmasıyla bağışıklığı aktive ettiğini savunmuş. İyileşme etkisi vazokonstriksiyon ve vazodilatasyon ile meydana gelen hacamat uygulaması ile ağrı geçitlerinin susturulduğu ve böylece bu geçitlerin kapanarak ağrının azaltıldığı kabul ediliyor [ii] [iii]. Uygulamanın seratonin ve kortizon üretimini pozitif yönde etkilediği de araştırmalarda bildirilmiştir. Hacamat mekanizmasının tanımında kan detoksu, bağışıklık sistemi aktivasyonu ve ağrı-geçit teorileri en çok öne çıkan açıklamalar.

---

[i] Schulte, E., (1996) Complementary therapies: Acupuncture: Where East meets West. Research Nursing. 59(10): 55-57

[ii] NIH Consensus Development Panel on Acupuncture, (1998) Acupuncture (NIH consensus conference). Journal of the American Medical Association. 280(17): 1518- 1542

[iii] Felhendler, D. & Lisander, B., 1996. Pressure on acupoints decrease postoperative pain. Clinical Journal of Pain. 12(4): 326-329

---

Hangi hastalıklarda uygulanıyor?

Liste oldukça uzun. Burada sadece bazı araştırmalara yer verebileceğiz. Hacamat, kan bozukluklarında, ağrı kesmede, iltihaplı durumlarda, zihinsel ve fiziksel rahatlamada, varisli damarlarda ve derin doku masajında etkili. Araştırmalar fiziksel (immünolojik, hematolojik, romatolojik) ve psikolojik yararlarının olduğunu ortaya çıkardı. Hennawy (2004) kadın ve erkekte kısırlık vakalarında kullanımı hakkında yaptığı araştırma sonucunda üretkenlik/ doğurganlık artışında %50 ilerleme sağladığını kanıtlamıştır[iv]. Ayrıca bel soğukluğunda %84[v], kireçlenmede %94,6[vi], kas fibrosisinde %97,6[vii] ve %91[viii] ve Şizofreni’de sakinleştirici olarak %96[ix] etkili olduğunu gösteren araştırmalar yayınlanmıştır.

Rajput ve arkadaşları (2007) istatistiksel olarak ağrı, iyileşme ve hacamat öncesi ve sonrası hareket oranında belirgin derecede olumlu değişim tespit etti[x]. Ahmed ve arkadaşları (2005) modern yöntemlerle birlikte kullanılırsa Romatoid Artrit hastalarının klinik durumlarında iyileşme sağlayabilir diyor. Lüdtke ve arkadaşları (2005) araştırmaları sonucunda tek hacamat seansı ile 1 hafta boyunca devam eden kısa süreli ağrı, sızı ve hissizlik giderme etkiler tespitinde bulunuyor[xi].

2011’de Kore’de yapılan araştırma kas ve iskelet hastalıklarında hacamat hakkında sistemli bir inceleme gerçekleştirildi. İncelemede elde edilen bulgular Yaş hacamatın bel ağrısında etkili olduğunu ortaya koyuyor[ix]. Bu etkiyi yalnızca hacamata mâletmek çok zor çünkü birçok çalışmada hacamat başka güncel ve alternatif terapiye ek olarak kullanılmış.

Araştırmanın yazarları yedi Randomize Kontrollü Deneyin (RKD) sonuçlarında normal bakım ve ağrı kesiciler ile karşılaştırıldığında hacamatın ağrı gidermede belirgin derecede öne çıktığını ifade eden iki kritere rastlamış. Ayrıca iki RKD, hacamatın kanser ağrıları ve trigemina nevralji’de, antikanser ilaçları ve ağrı kesicilerle karşılaştırıldığında olumlu yönde etkili olduğunu gösteriyor. Diğer iki RKD’de ise hacamatın brakiyaljide modern tedaviler ile veya sıcak ped uygulması ile karşılaştırıldığında tatminkar bir etkiye sahip olduğu bildirilmiş.

Kanıtların güçlü olmasına rağmen geniş sayıda RKD’lerin olmayışı, metodolojik açıdan tatminkar sayılmaz. Araştırılan konularda bilimsel açıdan kesin yargılara varmak için henüz erken . Hiç şüphe yok ki sadece ağrılı durumlarda değil Romatoid Artrit gibi diğer tıbbi sorunlarda da hacamatın etkili olduğunun kanıtları ortadadır.

Hacamatın etkinliği hakkında yapılacak araştırmaların bütçelerinin daha iyi hale getirilmesiyle RKD’lerin araştırma metodolojilerindeki eksikliklerin üstesinden gelmek mümkün olabilir. Böylelikle daha kaliteli kanıtlara ulaşabiliriz. Geleneksel Tıp’ın günümüz konvansiyonel uygulamaların dışına itilmesi yerine iki tedavi ve yönetim yaklaşımının harmanlanması daha iyi ve bütüncül sonuçlara ulaşmamızı sağlayacak. İki yaklaşımdan meydana gelen bu birleşik yaklaşımın sağlık hizmetlerinde etkili bir yöntem olacağı ortada.

---

[iv] Hennawy M (2004). Cupping therapy and Infertility. Available at: http://www.obgyn.net/english/pubs/features/presentations/ hennawy15/280,1 Cupping Therapy and Infertility. Accessed December 2004

[v] Chen Lei [1999]: Treating 39 Cases of Acutr Gout with Bloodletting Puncturing and Cupping Method. Shangai Journal of Acupuncture; 18 [5]:30.

[vi] Duo X [1999]: 100 Cases of Intractable Migraine treated by Acupuncture and Cupping.Journal of TCM. Vol. 19.

[vii] El-Derani A ve ark [1999]: Al-Dawa Al-Ajeep: Cupping therapy in a new view; Nour Al-Basheer Press. Syria. Bkz. Url: http://www. ThingsNotSaid.org

[viii] Sahbaa M. Bondok, Cupping Therapy  – The Ancient Art of Healing, Dar-Assalam Publishing, Egypt 2006

[ix] Şeyh Ebu ‘Abudulbâri ‘Abdülhamit bin Ahmet Al – ‘Arabî Al – Eseri Al – Cezâiri,  Hacamatın Faydaları Hakkında Anlayışlıya Tebliğ, 2003

[x] Ullah, K. Younis, A and Wali, M. (2005) An investigation into the effect of Cupping Therapy as a treatment for Anterior Knee Pain and its potential role in Health Promotion. The Internet Journal of Alternative Medicine ISSN: 1540-2584

[xi] Lüdtke, R. Albrecht, U. Stange, R and Uehleke B (2006) Brachialgia paraesthetica nocturna can be relieved by “wet cupping”- Results of a randomised pilot study. Complement Ther Med. 2006 Dec ; 14 (4):247-253 17105694

[xii] Kwon YD, Cho HJ. Systematic review of cupping including bloodletting therapy for musculoskeletal diseases in Korea. Korean J Oriental Physiol Pathol 21:: 789–93

---

Yeter! Artık bana en etkili hacamat noktalarını söyleyin!

2000’li yıllarının ortalarında yayınlanan bazı Arapça kitaplarda sayfalarca tablolar yayınlanmaya başladı. Bu tablolarda önden ve arkadan bir erkek çizimi görülüyor. Resimler üzerinde birçok vücut noktalarına rakamlar verilmiş. Bu noktalara yapılan hacamatın çok fazla rahatsızlıkta kullanıldığı belirtiliyor. Kitaplar Türkçe olarak henüz yayınlanmadı ancak içerikleri internette birçok Türkçe sitede son 6 yılda çokça paylaşıldı. Bu noktadan sonra hacamat bu noktalara hapsolmuş bir uygulama olma yoluna girdi. Ancak bu yönelim, Geleneksel Tıp’ta da Modern Tıp’ta da ısrarla söylenen “hastalık yoktur, hasta vardır” ilkesine hiç uymuyor.

Hacamat bölgesi seçimi konusunda, köklerini Geleneksel Çin Tıbbı’ndan alan ve uygulayıcıyı ezberciliğe iten bu tablolar, hacamatın daha iyi anlaşılması ve uygulanması konusunda en tehlikeli engel. Bütüncül bir sağlık yaklaşımının bir parçası olan hacamat, herkes için aynı ilaç haline gelebilir. Bu ise Modern Tıp ilaçlarının kullanımı konusundaki en büyük eleştiri.

Britanya Kupa Terapisi Derneği  (BCS) tarafından geliştirilen yaklaşımda nokta seçiminde eklektik bir yöntem tavsiye ediliyor. BCS, hacamatı İngiltere’de temsil eden, hacamat konusunda bilimsel araştırmalar yapan doktorlar tarafından kurulmuş bir kurum. BCS Başkanı Prof. Dr. Ahmed Younis bölge seçiminde öncelikle etkisi kanıtlanmış bölgelerin seçilmesi gerektiğini söylüyor. “Bu bilgiye ulaşmak için  deneyler, kohort araştırmaları, klinik vaka kayıtlarına başvurulabilir. Bunların bulunmadığı durumlarda bilinen ve fikir birliğine varılmış bölgeler seçilebilir. Ancak bu bilgiye de ulaşılamazsa hekim tutarlı kararlar verip standart bir yaklaşım uygulamalı.” Prof. Younis, hacamat uygulanacak noktanın seçilmesinde bilgi kaynağı olarak meridyen noktalarının, ağrı ve semptomların veya  sahih hadis kaynaklarının kullanılabileceğini söylüyor. BCS’nin geliştirdiği nokta belirleme metodunda bundan fazlasının da olduğunu ve eğitim verdikleri hekimlere bu beceriyi kazandırdıklarını söylüyor.

Eğer bir insan hacamatı kendi memleketine ait olduğunu iddia ediyor olsaydı bu kişinin ülkesinin nüfusu 7,44 milyar olurdu. Yüzölçümü ise 510 milyon km² olması gerekirdi. Üstelik herkesle sıkı bir akrabalık bağı olan biri olması lazımdır. İnsanlık tarihinde bu özelliğe sahip olduğu bilinen tek kişi Hz. Adem aleyhisselam’dır.

Bitti mi? Şimdi hacamatla ilgili her şeyi öğrendik mi?

Elbette bu yazı hacamat gibi binlerce yıldır belki on binlerce hekimin hakkında araştırma ve eser verdiği, sayılamayacak kadar çok seansın gerçekleştirildiği bir uygulamayı anlatmaya yetmez. Belki bir giriş olarak kabul edilebilir. 2010 yılından sonra NHI İstanbul Doğal Sağlık Enstitüsü’nün çabalarıyla hacamat hakkındaki tüm araştırmalar Kupa Terapisi adıyla bir araya getirilmeye çalışıldı. Bu çaba bile yeterli değil. Günümüz insanı olarak bizlerin henüz hacamat konusunda çok şey bilmediğimiz açık. Hacamat literatürünün genişledikçe hekimler de hastalar da hacamat konusunda daha çok bilgi edinme fırsatı bulacak. Bizler inancımızın derinliklerinden gelen bir ilgiyle sevdiğimiz hacamat hakkındaki gelişmeleri heyecanla takip etmeye devam edeceğiz.

Tüm yazıları okumak için dergiyi satın alabilirsiniz.